اصلا مگر می‌شود اسم یزد به میان آید و درباره جاذبه های تاریخی یزد چیزی نشنیده باشید؟ شهر یزد به عنوان تنها شهر خشتی ایران و جهان در سال 1396 در فهرست میراث جهانی یونسکو به ثبت رسید. پس بی‌شک با این عنوان مقصد خارق‌العاده‌ای برای برنامه‌ریزی یک سفر چندروزه است. اکثر کسانی که شناخت اندکی در مورد این شهر دارند سفر به یزد را با مساجد تاریخی، بناهای خشتی و تورهای کویرگردی‌اش می‌شناسند؛ اما حقیقت فراتر از این چند کلمه است. جاهای دیدنی یزد که بیشتر شامل جاذبه های تاریخی یزد هستند بیش از آن چیزی است که فکرش را می‌کنید. این شهر را باید کوچه به کوچه قدم زد تا بتوان تمام زیبایی‌هایش را به چشم دید. با ما همراه باشید تا گوشه‌ای از جاذبه های تاریخی یزد را به شما نشان دهیم.

1. ساباط های یزد، اولین و عجیب‌تری جاذبه تاریخی یزد

یکی از معروف‌ترین جاذبه های تاریخی یزد که باید در سفر ببینید ساباط های یزد هستند. احتمالاً این نام برایتان خیلی غریب به نظر می‌رسد و می‌پرسید ساباط اصلاً یعنی چه؟ ساباط در لغت به معنی راهرو و یا دالان مسقف است که از آن‌ها به عنوان محل گذر هم یاد می‌شود. این نوع از کوچه‌های مسقف را تنها می‌توان در معماری کهن بعضی شهرهای کویری مثل یزد دید.

همان‌طور که میدانید شهرهای کویری آب‌وهوای گرم و خشکی دارند. از همین رو در دوران قدیم برای رفع مشکل گرما معماری خانه‌ها و حتی شهرسازی در چنین مناطقی کاملاً متفاوت با شهرهای شمالی یا شهرهای مناطق سردسیر ایران بود. یکی از ویژگی‌های بارز در معماری چنین شهرهایی ساخت کوچه‌ها و گذرگاه‌های مسقف به سبب ایجاد سایه و فضایی خنک‌تر در معابر شهری بود.

به این گذرگاه‌های مسقف که هنوز می‌توان چند تا از آن‌ها را در محله‌های قدیمی یزد دید اصطلاحاً ساباط می‌گفتند. جایی که مردم را در ساعات ظهر از تابش مستقیم نور خورشید در امان نگه می‌داشت. هوای کویر همان‌طور که در تابستان‌ها بسیار گرم است، زمستان‌های سرد و سوزناکی هم دارد. یکی از ویژگی‌ها جالب توجه ساباط ها این بود که نه تنها در طول فصل گرما به فضای خنکی برای عبور و مرور مردم تبدیل می‌شد بلکه در فصول سرد سال هم مانند پناهگاه امنی از عابران در برابر سوز و سرمای کویر محافظت می‌کرد. به خاطر نیمه پوشیده بودن معمولاً هوای درون ساباط های یزد در فصل زمستان گرم‌تر و در تابستان‌ها خنک‌تر از هوای بیرون ساباط (سابات) است.

2. میدان و مسجد امیر چخماق مهم‌ترین جاذبه تاریخی یزد

دومین مورد از جاذبه های تاریخی یزد که باید در سفرمان ببینیم میدان امیر چخماق یزد است. این جاذبه دیدنی همان‌طور که از نامش پیداست یک میدان تاریخی در شهر یزد است که علاوه بر این به عنوان نماد تاریخی این شهر هم به حساب می‌آید. این میدان در قرن 8 توسط حاکم وقت یزد، امیر جلال‌الدین چخماق ساخته شد. هدف از ساخت این مجموعه رونق بیشتر شهر یزد بود که محقق هم شد! حالا با گذر صدها سال هنوز هم نام میدان امیر چخماق یزد را از زبان تمام مسافران این شهر می‌شنویم.

این مجموعه شامل یک مسجد به نام مسجد امیر چخماق، یک بازار به نام بازار حاجی قنبر، یک آب‌انبار و یک تکیه قدیمی است. هرکدام از این بخش‌ها در دوره مختلفی از تاریخی ایران به مجموعه میدان امیر چخماق اضافه شدند که در این میان بازار حاجی قنبر از باقی قسمت‌ها قدمت کمتری دارد و در دوران پهلوی به مجموعه امیر چخماق یزد اضافه شده است.

3. خانه لاری‌های یزد بخشی از تاریخ بومیان یزد

شاید خانه لاریها اولین جاذبه تاریخی این شهر نباشد اما حتماً نامش را به عنوان سومین یا چهارمین جاذبه تاریخی مطرح یزد می‌شنوید. در سفر به یزد طبیعتاً اولین جایی که باید ببینید ساباط ها و میدان امیر چخماق است، بعد از آن بد نیست به سراغ خانه های تاریخی بروید که یکی از مهم‌ترینشان خانه تاریخی لاری‌هاست. اینجا یک بادگیر معروف دارد که به لحاظ قد و قامت به بادگیر باغ دولت آباد نمی‌رسد اما در نوع خود بی‌نظیر و دیدنی است. لطف دیگری که بازدید از خانه لاری‌های یزد دارد این است که شما با دیدن این بنا در واقع به بازدید از دو جاذبه این شهر رفته‌اید. اول بازدید از خانه تاریخی لاری‌ها و دوم بازدید از موزه اسناد یزد که در محل این خانه تاریخی فعالیت دارد.

همان‌طور که از نامش پیداست  این خانه برای لاری‌ها بوده است که بیش از 270 سال پیش به قصد تجارت و کسب درآمد از لار در استان فارس راهی یزد شدند. چند سال که از حضور آن‌ها در یزد گذشت یعنی حدود 150 سال پیش فردی به نام حاج محمد ابراهیم لاری خانه‌ای در یزد بنا کرد که درست به محض اتمام ساخت به یکی از زیباترین خانه‌ها در یزد تبدیل شد. این خانه در سال 1286 ساخته شده اما در تمام طول حیاتش روزهای عجیبی را پشت سر گذاشت. اینجا یک خانه اعیانی بود که تا تبدیل‌شدن به خانقاه هم پیش رفت!

تا اواخر حکومت رضاشاه لاری‌ها در این خانه سکونت داشتند و هرچه بر سر این خانه آمد برای بعد از این تاریخ بود. مدتی پس از مهاجرت لاری‌ها از یزد، این خانه به شکل متروکه درآمده بود. ملک درگیر مسائل مربوط به انحصار وراثت بود و حدود 50 سالی به شکل متروکه باقی ماند.

اینجا تا سال 63 به خانقاهی برای سکونت دراویش مسلک نعمت اللهی تبدیل شده بود اما پس از آن توجه سازمان میراث فرهنگی به سمت خانه لاری‌ها جلب شد. از سال 65 اینجا به محل سازمان میراث فرهنگی یزد تبدیل شد؛ اما این آخر ماجرای خانه لاری‌ها نبود. سال 1385 که خانه تاریخی لاریها در یزد به ثبت ملی رسید بازدید از آن را برای گردشگران و مردم محلی آزاد کردند و موزه اسناد شهر را در محل این خانه تاریخی بنا کردند. حالا این خانه به عنوان یک جاذبه تاریخی و موزه اسناد یزد محبوبیت زیادی در میان مسافران و گردشگران این شهر دارد.

4. باغ دولت‌آباد یزد میزبان دیدنی‌ترین بادگیر شهر

چهارمین مورد از جاذبه های تاریخی یزد باغی خنک و خوش آب‌وهوا در منطقه کویری یزد است. باغ دولت آباد یزد یکی از زیباترین جاذبه‌های این شهر است که نامش را از زبان هر گردشگر یا مسافری که قبلاً به یزد سفر کرده است، می‌شنوید. در زمان قدیم این باغ و عمارتش محل زندگی حکمرانانی بود که ساکن یزد بودند و حالا به تفرجگاهی برای گشت گذار مردم محلی و مسافران این شهر تبدیل شده است.

قدمت ساخت این باغ به اواخر دوران افشاریه برمی‌گردد اما معماری آن متفاوت از بناهایی است که در آن زمان ساخته شده است. معماری عمارت و فضای این باغ شباهت زیادی به معماری بناها در دوران زندیه دارد و همین مسئله باغ دولت آباد را متمایز می‌کند؛ اما در میان تمام زیبایی‌های این باغ وجود بلندترین بادگیر جهان اصلی‌ترین حسن بازدید از باغ دولت آباد یزد است. بادگیری با شهرت جهانی که حدود 34 سانتی‌متر ارتفاع دارد.

5. مسجد جامع کبیر شاهکار معماری اسلامی

و اما پنجمین مورد از لیست جاذبه های تاریخی یزد جایی نیست جز بنای یک مسجد! مسجد جامع کبیر یزد یکی از شاهکارهای تاریخ معماری ایران است؛ که ساخت آن حدود یک قرن طول کشید.

ساخت قسمت‌های مختلف بنای این مسجد در دوره‌های مختلفی انجام‌شده است. مثلاً ساخت بنای اصلی مسجد جامع یزد به دوره تیموری بازمی‌گردد؛ که شامل کاشی‌کاری‌ها، سردر بلند و مناره‌های آن و چند کتیبه زیبا است. بر روی کتیبه سردر نام شاهرخ تیموری و جهانشاه به چشم می‌خورد. ماکسیم سیرو خاورشناس فرانسوی بر این باور است که مسجد جامع کبیر یزد اولین مسجدی است که به‌جای یک آتشکده در ایران ساخته شد؛ همچنین ماکسیم باور دارد که تاریخ ساخت این مسجد به قرون نخستین اسلام بازمی‌گردد. پس می‌شود گفت مسجد جامع جز اولین مساجد تاریخی یزد است. در میان بازدید از جاهای دیدنی یزد به مساجد زیادی برمی‌خورید اما در میان تمام آن‌ها مسجد جامع یزد چیز دیگری است!

6. موزه آب یزد، یا خانه کلاهدوزها

در لیست جاذبه های تاریخی یزد نام خانه‌های تاریخی زیادی به چشم می‌خورد که در میان آن‌ها پس از خانه لاریها، خانه کاهدوزها از بقیه معروف‌تر است. در نزدیکی میدان امیر چخماق یزد خانه‌ای تاریخی قرار دارد که نمادی است از زحمات مردم کویرنشین برای به دست آوردن و نگهداری آب. موزه آب یزد به عنوان یکی از دیدنی‌ترین موزه‌های شهر یزد مکانی است برای آشنایی با بناها و ابزارهای مربوط به آب در طول زمان‌های گذشته مانند ابزار حفر قنات، ابزار اندازه‌گیری میزان آب، اسناد توزیع آب و مدارک خریدوفروش و وقف آب، وسایل تأمین روشنایی در قنات‌ها و اطلاعاتی در مورد حفر قنات و ساخت آب‌انبار‌ها.

موزه‌ آب یزد هم‌زمان با نخستین همایش بین‌المللی قنات در اردیبهشت سال 1379 در مکان خانه‌ کلاهدوز‌ها افتتاح شد. تاریخ بنای این خانه به سال ۱۲۶۶ قمری بازمی‌گردد.

برای اجاره سوئیت در یزد کافیست اینجا کلیک کنید!

7. کاروانسرای زین الدین یزد یادگار صفویان

ششمین مورد از جاذبه های تاریخی یزد که باید ببینید رباط زین‌الدین یا کاروانسرای زین‌الدین از بناهای مربوط به دوره صفوی است که در سده دهم هجری به دستور زین‌الدین گنجعلی خان ریگ حکمران کرمان و به فرمان شاه عباس ساخته شده‌است. 

در بسیاری از کتب تاریخی آمده است که کاروانسرای زین الدین در یزد به مناسبت دیدار شاه عباس با زین الدین گنجعلی خان، حاکم استان کرمان در قرن ۱۰ قمری ساخته شد. معمار کاروانسرای زین الدین در مهریز شخصی به نام محمد سلطان یزدی نیز بود؛ وی یکی از بهترین معماران آن دوره بود و طراح و معمار مجموعه بی نظیر گنجعلی خان کرمان نیز همین فرد بوده است. نکته جالب توجه و متمایز کننده کاروانسرای زین الدین از دیگر کاروانسراها، پلان دایره ای آن است. مسلمانان در ساخت بناهای خود از اعداد مقدس استفاده می کنند که در این بنا هم می توانید اعدادی نظیر ۵ برج و ۱۲ صفه این کاروانسرا را در ساخت آن مشاهده کنید.

کاروانسرای زین الدین از شاهکارهای معماری دوره صفویه و تنها بنای مدور ایرانی در مسیر جاده ابریشم (در بخش مرکزی مهریز و در فاصله ۵۰ کیلومتری شهر یزد) واقع شده است. یکی از کاربردهای کاروانسرای زین الدین در مهریز در قرن دهم قمری محلی بوده جهت استقرار تفنگچیان و مستحفظان بوده است. امروزه هم تمامی مکان هایی که برای این منظور ساخته شده بوده نیز به همان شکل نگهداری شده به طوری که از آن به عنوان به عنوان هتل برای اقامت گردشگران نیز بهره می برند.

8. موزه قصر آیینه یزد یا عمارت صراف زاده

موزه قصر آیینه در واقع عمارت شخصی فردی به نام صراف زاده بود که در سال 1320 با هدف ایجاد یک مهمانسراس خصوصی ساخته شد. این موزه دیدنی در شهر یزد و در خیابان کاشانی یزدی، در باغی به وسعت ۸۱۷۴ متر واقع شده است، صراف زاده سعی کرده تا در ساخت این عمارت به فضای باغ آسیبی وارد نشود، و حالا موزه آیینه در محل کوشکی که درست در وسط باغ بنا شده قرار دارد. در این محوطه، حیاط بسیار بزرگی با یک استخر وسیع در وسط آن وجود دارد. خود ساختمان دارای اتاق های آینه کاری شده و راهروهایی تور در تو است.

عمارت صراف زاده مانند عمارت‌های به جا مانده از دوران قاجار و صفویه قدمت ندارد اما معماری و تزئینات بنا بسیار دیدنی و ارزشمند است. این عمارت در سال 1377 به موزه آینه یزد تبدیل شد و حالا آن را با عنوان موزه قصد آیینه می‌شناسند. در این موزه، مجموعه ای از دست نوشته های قدیمی، کتاب، سکه، تمبر، اسلحه و چندین شی برنزی از لرستان نمایش داده شده است. همچین انواع مختلفی از آینه، انواع و اقسام چراغ ها، انواع کبریت ها و اسلحه نمایش داده شده است. از جذابترین بخش های موزه بخش وسایل روشنایی آن است که در ان انواع چراغ های پیه سوز، چراغ های نصبی، چراغ های آویزی، چراغ های پایه دار، چراغ های دستی، انواع شمع سوزها مثل نصبی و دستی، انواع نفت سوزها، گاز سوزها و برق سوزها به نمایش گذاشته شده اند.

9. آب انبار شش بادگیری

اگر کمی با معماری کویری آشنا باشید حتماً میدانید که یزد به سبب آب‌وهوای کویری و گرمی که دارد شهر بادگیرهاست. این شهر هم رکورد بلندترین بادگیر جهان را دارد و هم رکورد تنها آب انبار شش بادگیر جهان را به خود اختصاص داده است. البته این آب انبار به نسبت دیگر جاهای دیدنی یزد به لحاظ قدمت ارزش چندانی ندارد چون عمر آن کم است اما هرچه که از لحاظ قدمت آن را نادیده می‌گیرند از نظر معماری نمی‌توان آن را نادیده گرفت. این آب انبار در ابتدا سه بادگیر داشت و بعدها سه بادگیر دیگر هم به آن اضافه شد، این تغییر باعث شد که حالا به یکی از عجیب‌ترین و معروف‌ترین جاهای دیدنی یزد تبدیل شود.

10. برج خموشان یا دخمه زرتشتان یزد

و اما آخرین گزینه‌ای که قرار است به عنوان یکی از جاذبه های تاریخی یزد به شما معرفی کنیم جایی نیست جز دخمه خموشان که بسیار هم معروف است. دخمه‌ زرتشتیان یزد در جنوب شرقی شهر یزد بر روی یک کوه رسوبی به نام کوه دخمه واقع‌شده است. البته اینجا را با اسامی دیگری چون برج خاموشان یا برج سکوت هم می‌شناسند که از دوران زرتشتیان به جا مانده است. البته این دخمه تنها دخمه‌ی باقی‌مانده از دوران زرتشت نیست و می‌توان مشابه آن را در شهر ری دید. در گذشته زرتشتیان که بر اساس باورهای دینی خود اجساد مردگان را نجست می‌دانستند آن‌ها را درون دخمه رها می‌کردند تا خوراک پرندگان شوند و در آخر استخوان‌ها را جمع کرده و درون چاهی، درون دخمه دفن می‌کردند. پس از منسوخ شدن این روش تدفین اکثر دخمه‌های زرتشتیان به آرامگاه تبدیل شدند؛ اما دخمه زرتشتیان یزد به‌عنوان بنایی تاریخی که با مفهوم مرگ و آیین تدفین زرتشتیان درآمیخته، دست‌نخورده باقی ماند تا یادگاری از آیین زرتشت برای نسل‌های بعد باشد.

در سفر به یزد کجا اقامت کنیم؟

یکی از مهم‌ترین دغدغه‌ها در هر سفری مسئله اقامت است. البته برای اقامت در این سفر با مشکلی روبرو نمی‌شوید. چراکه ما در سایت میهمان شو بیش از هفتاد مورد خانه برای اجاره در یزد با قیمت‌های متفاوت فراهم کرده‌ایم. می‌توانید با مراجعه به صفحه اجاره سوئیت در یزد برای اجاره‌ی یک واحد مستقل در این شهر اقدام کنید.

اگر تجربه سفر به سزد را دارید برایمان بنویسید جای کدام مورد از جاذبه های تاریخی یزد در این مقاله خالیست؟